Còn nhiều rào cản chính sách đất đai

Trong bối cảnh ngày càng hội nhập quốc tế sâu rộng, để phát triển nhanh, mạnh và bền vững; ngành nông nghiệp còn gặp nhiều rào cản từ chính sách đất đai.

Nhận diện rào cản

Đã từ nhiều năm nay, vấn đề tích tụ ruộng đất được đặt ra nhưng vẫn chưa đạt được mục tiêu kỳ vọng. Phát biểu tại Diễn đàn Nông nghiệp Mùa thu do Liên minh Nông nghiệp tổ chức cuối tháng 10, ông Nguyễn Đức Thành, Đại diện cơ quan điều phối Liên minh Nông nghiệp, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Kinh tế và Chính sách (VEPR) nhận xét: “Một trong những nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là thị trường đất nông nghiệp chưa phát triển do các bất cập trong chính sách đất nông nghiệp hiện hành”.

Phân tích vấn đề này, chuyên gia Trần Công Thắng, Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển nông nghiệp nông thôn cho biết: mức thuế và phí liên quan đến chuyển nhượng đất nông nghiệp bị áp chung như các bất động sản khác (2% thuế thu nhập cá nhân); doanh nghiệp tư nhân trong nước chỉ được thuê đất để đầu tư sản xuất nông nghiệp mà không được giao đất có thu tiền sử dụng đất nông nghiệp; hộ nhận chuyển nhượng đất lúa phải là hộ nông nghiệp…

Mặt khác, các chính sách hiện hành còn là điểm nghẽn cũng được “điểm mặt, chỉ tên” là: hạn mức nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất, quy định tại Luật Đất đai năm 2013 đã khiến nhiều trường hợp bị "trói tay" khi thực hiện kế hoạch mở rộng sản xuất. Bên cạnh đó, quyền tài sản đối với đất nông nghiệp chưa được bảo đảm như các loại đất khác. Một ví dụ khá rõ ràng đã được TS. Nguyễn Hữu Thọ, phó trưởng  ban Nghiên cứu Kinh tế ngành và lĩnh vực, Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế trung ương phân tích; đó là: Luật Đất đai không cho phép xây dựng các công trình kiên cố phục vụ sản xuất trên đất lúa, trong khi sản xuất nông nghiệp quy mô lớn rất cần xây dựng những kho bãi diện tích lớn, khu nông nghiệp công nghệ cao cũng cần phải có quỹ đất lớn… Quy định như vậy rõ ràng đang cản trở mục tiêu mở rộng quy mô sản xuất của doanh nghiệp - TS Nguyễn Hữu Thọ nhấn mạnh.

Không tích tụ đủ diện tích đất cần thiết thì sản xuất nông nghiệp tiếp tục còn nhỏ và manh mún. Trường hợp ngành trồng điều ở tỉnh Bình Phước à một ví dụ được các chuyên gia viện dẫn cho tình trạng này. Theo TS. Hoàng Thị Thu Huyền, Giám đốc Trung tâm Kinh tế học, Viện KHXH vùng Nam Bộ công bố kết quả khảo sát ở Bình Phước cho thấy diện tích cây điều của tỉnh hiện dao động từ khoảng 134.000 - 180.000 ha, với tổng số hơn 77.600 hộ trồng phân tán. Một ví dụ điển hành khác là để có cánh đồng mẫu lớn, Tập đoàn Lộc Trời phải ký hợp đồng với 30.000 hộ để có được 93.000 ha.

Đề xuất giải pháp

Việt Nam là một trong những quốc gia có mức bình quân ruộng đất theo đầu người thấp nhất thế giới, diện tích đất sản xuất nông nghiệp bình quân đầu người ở Việt Nam là 0,25 ha, trong khi đó trên thế giới là 0,52 ha và trong khu vực là 0,36 ha. Nền nông nghiệp Việt Nam được phát triển chủ yếu dựa vào khoảng 10 triệu hộ nông dân cá thể với trên 76 triệu thửa và mảnh ruộng nhỏ lẻ, phân tán. Năng suất sử dụng đất của Việt Nam cũng rất thấp, chỉ khoảng 1.000 USD/ha, tương đương với Lào và chỉ bằng 1/2 Philippines, thậm chí là 1/3 của Indonesia và Thái Lan. Thu nhập từ nông nghiệp hiện còn thấp, bình quân chung cả nước hiện mới đạt khoảng 47 triệu đồng/người/năm khiến nông dân không thiết tha với sản xuất nông nghiệp. Tỷ lệ bỏ hoang đất nông nghiệp đã tăng từ 1,7% (năm 2014) lên 3,8% (năm 2016), diện tích sử dụng đất bình quân hộ giảm 0,9% trong giai đoạn 2014 - 2016. Những cản trở về chính sách đang hiện hữu đang cản trở việc phát triển nền nông nghiệp hữu cơ, hiện đại và bền vững trên cơ sở hợp tác, liên kết giữa DN (đặc biệt là các tập đoàn kinh tế) với các hộ nông dân để xây dựng vùng sản xuất tập trung công nghệ cao.

Các đề xuất chính sách được các chuyên gia đề xuất trong Diễn đàn bao gồm: Bỏ hạn mức nhận chuyển nhượng quyền sử dụng đất nông nghiệp; Quy định và giám sát chặt chẽ diện tích tối thiểu để tránh tách thửa; Có cơ chế cụ thể khuyến khích DN đầu tư vào các khu, cụm, công viên, trung tâm công nghiệp – dịch vụ hỗ trợ thông qua việc thuê đất nông nghiệp hoặc liên kết với trang trại, hợp tác xã; Xây dựng chính sách hỗ trợ các cá nhân đăng ký làm trang trại, gia trại tích tụ đất nông nghiệp; hỗ trợ hợp tác xã, liên hiệp hợp tác xã thuê đất nông nghiệp của các hộ nông dân; bãi bỏ quy định về thời hạn giao đất, cho thuê đất nông nghiệp; Xóa bỏ sự phân biệt về quyền cho các chủ thể sử dụng đất; Thay thế quyền chuyển đổi và quyền chuyển nhượng bằng quyền mua bán; Thí điểm bãi bỏ hoặc mở rộng hạn điền trước khi chính thức sửa đổi luật đất đai.…

Một giải pháp quan trọng khác cũng được đề xuất là kích hoạt sự hoạt động của Quỹ phát triển đất theo Điều 111, Luật Đất đai 2013, từ đó xây dựng thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp và phát huy quyền tài sản đối với đất nông nghiệp trong tương lai; Xây dựng hệ thống quản lý điện tử cung cấp thông tin số hóa về quyền sử dụng đất và giao dịch minh bạch thị trường đất.

Theo VCCI